ΤΡΟΠΙΚΟΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ-ΧΕΝΡΙ ΜΙΛΕΡ

( Η δική μου ματιά-της Β.Κοτρίκλα)

Διάβασα το βιβλίο (ξανά, κανονικά, μετά το πρώτο φοιτητικό διάβασμα) το 2015. Σε έκδοση τσέπης από το «Μεταίχμιο», στη μετάφραση του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη.

Φέτος το καλοκαίρι, ξεκινώντας από μια επιθυμία να διαβάσω κάτι κατάλληλο για διακοπές, διάβασα τον «Κολοσσό του Μαρουσιού» του Χένρι Μίλερ όπου περιγράφει τη γνωριμία του στην Ελλάδα με τον Κατσίμπαλη, το Σεφέρη και διάφορους έλληνες διανοούμενους, λίγο πριν ξεσπάσει ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος. Αυτό το βιβλίο μου γέννησε την επιθυμία να διαβάσω κανονικά πια ( και όχι αποσπασματικά όπως το είχα κάνει στα φοιτητικά μου χρόνια) και τον «Τροπικό του Καρκίνου» αλλά  και αργότερα τον «Τροπικό του Αιγόκερω».

Ο «Τροπικός του Καρκίνου»,  ήταν βιβλίο προκλητικό για την εποχή του- γι’ αυτό και απαγορευμένο για καιρό στις ΗΠΑ- αλλά ακόμα και τώρα φαντάζει προκλητικό.

Ο Χένρι Μίλερ φαίνεται ειλικρινής έως και κυνικός ορισμένες φορές στις περιγραφές του. Αυτό όμως που κάνει το βιβλίο προκλητικό είναι η αφτιασίδωτη φόρα-παρτίδα παρουσίαση, σαν σε φωτογραφία στο σκληρό φως της μέρας ή και στα σκοτάδια της νύχτας, μιας πόλης (του Παρισιού) και των ανθρώπων της.

Αισθάνεσαι ότι ο Χ.Μ. δεν κατέβαλε καμία προσπάθεια να ωραιοποιήσει, να μυθοποιήσει ή να συντηρήσει τους μύθους γύρω από το Παρίσι, τη Γαλλία, την Ευρώπη. Από την άλλη δεν έχεις και την αίσθηση ότι σε αντιστάθμισμα ωραιοποιεί την Αμερική, γιατί με τον ίδιο τρόπο απομυθοποιεί και τη γενέτειρα χώρα του, ασχέτως του αν περιγράφει κάποιες φορές με μια νοσταλγία ( μέσω των ηρώων του) τη ζωή εκεί.

Η συσχέτιση με τον τίτλο μέσα στο μυθιστόρημα γίνεται κάπου στη σελίδα 332 : «Πρέπει να βρεθείς σε μιαν αλλόκοτη χώρα, όπως η Γαλλία, να βαδίζεις στο μεσημβρινό που χωρίζει τα δύο ημισφαίρια της ζωής και του θανάτου, για να μάθεις τι ανυπολόγιστες προοπτικές χαίνουν μπροστά σου» (Ο Τροπικός του Καρκίνου (ή βόρειος τροπικός) είναι  ένας από τους πέντε βασικούς νοητούς κύκλους γεωγραφικού πλάτους στη χαρτογράφηση της Γης, παράλληλος με τον ισημερινό της Γης. Το όνομα που δόθηκε σε αυτό το νοητό κύκλο προέρχεται από τη θέση του Ήλιου  κατά το θερινό ηλιοστάσιο στον αστερισμό του Καρκίνου, την περίοδο ονομασίας του.)

Ωστόσο, η άλλη σημασία της λέξης που πιστεύω ότι αποτελεί την κινητήρια δύναμη για να γραφτεί ένα τέτοιο βιβλίο είναι αυτή που εμπεριέχεται στην πρώτη κιόλας σελίδα (7) στην ακόλουθη παράγραφο: «Ο καιρός, προφητεύει, θα συνεχίσει να έχει τα χάλια του. Θα σημειωθούν κι άλλες συμφορές, κι άλλοι θάνατοι, κι άλλη απελπισία. Δεν προβλέπεται η παραμικρή αλλαγή. Μας κατατρώγει του χρόνου ο καρκίνος. Οι ήρωές μας έχουν σκοτωθεί ή αυτοκτονούν. Ο ήρωας, το λοιπόν, δεν είναι ο Χρόνος, μα το Άχρονο. Πρέπει να βαδίσουμε, με βήμα κατάδικου, προς του θανάτου την ειρκτή. Δεν υπάρχει διαφυγή. Δεν θα αλλάξει ο καιρός».

Ο Μίλερ όταν γράφει τον «Τροπικό του Καρκίνου» βρίσκεται για δεύτερη χρονιά στο Παρίσι, για λόγους που παραμένουν θολοί εντός του. Δεν έχει χρήματα, δεν έχει πόρους, δεν έχει ελπίδες. Αισθάνεται ότι είναι ο πιο ευτυχισμένος («ευδαίμων») άνθρωπος στον κόσμο. Κάθε τι λογοτεχνικό έχει φύγει πλέον από πάνω του. Δεν υπάρχουν βιβλία που πρέπει να γραφτούν, «δόξα τω θεώ».

Στην κατάσταση αυτή είναι ανοιχτός σε όλα και έτοιμος για όλα. Για τα καλύτερα και τα χειρότερα. Για οτιδήποτε θα του επιτρέψει να επιβιώσει. Για οτιδήποτε θα του δώσει την ευκαιρία να δοκιμάσει τη ζωή όπως του προσφέρεται μπροστά του, χωρίς αναστολές, ενδοιασμούς, επιδοκιμασίες και αξιολογήσεις ηθικές. Μόνο κριτήριο το αν ανταποκρίνεται η προσφερόμενη εμπειρία σ’ αυτό που επιθυμεί τη στιγμή που αυτό γίνεται ή σε ότι μπορεί να συμβεί, ελεύθερος παντός σχεδίου και προγράμματος.

Έτσι, περιδιαβαίνει νηστικός στα πέριξ του ποταμού Σηκουάνα, (25)  θα αναγκαστεί να δώσει χειρόγραφα των γραπτών του για το φαγητό και μόνον(74), ενώ νηστικός θα παρακολουθήσει μια συναυλία γιατί προσφέρεται δωρεάν (98-103).

Σουλατσάρει συνεχώς, άλλοτε άσκοπα, άλλοτε με παρέα και παρατηρεί τις πόρνες του Café De Elephant, (57), επισκέπτεται τον τάφο του Ναπολέοντα (89), την Παναγία των Παρισίων, χαζεύει τον Σηκουάνα και τη Σακρ Κερ (218), την εκκλησία της Αγίας Κλοτίλντ (324), το Καρτιέ Λατέν και την Αψίδα του Θριάμβου(392).

Πάει στη Χάβρη, (252), μιλάει για το «σκουλαμέντο», το αφροδίσιο της εποχής και καταλήγει στη Ντιζόν, την πόλη της μουστάρδας να κάνει μαθήματα σε ένα σχολείο. («Μια άπελπις, ασήμαντη πόλη, όπου παράγεται άφθονη μουστάρδα σε κάδους, ξυλοβάρελα, πιθάρια και βαζάκια» - 333) Εκεί προσπαθεί να λειτουργήσει ως δάσκαλος  απελευθερωτικός¨ «Τους δίδαξα μάλιστα να ρωτάνε τα πιο γαργαλιστικά πράγματα. να ρωτάτε τα πάντα : Αυτό ήταν το σύνθημα μου. Εδώ βρίσκομαι ως πληρεξούσιος, φερμένος από την επικράτεια των ελεύθερων πνευμάτων. Βρίσκομαι εδώ για να προκαλέσω πυρετό και πάθος, αναβρασμό και αναστάτωση» - 343) Εκεί θα καυτηριάσει το σχολικό σύστημα που καθυποτάσσει τα μυαλά των νέων (347)

Δεν διστάζει να εκφέρει τη γνώμη του για τα ιερά τέρατα της λογοτεχνίας και της ευρωπαϊκής διανόησης, για τον Τουργκένιεφ και το Ντοστογιέφσκι (19, 318) για τον Ανατόλ Φρανς (26), το Γουόλτερ Μας και την 4τομη Ιστορία του της Τέχνης (65), το Ματίς και τον Προυστ (207), το Μαρκ Σουίφτ (276) , τον Κόνραντ, το Μπάιρον, τον Ουγκώ, (250) το Γκαίτε (298, 342 ), το Μίλτον (321).

 Απαλλαγμένος από τους μύθους των Παριζιάνων, των Γάλλων και των Ευρωπαίων για την πόλη, τη χώρα και τη γηραιά ήπειρο, τη ζει και την παρουσιάζει όπως είναι εκείνη τη στιγμή. Και απομυθοποιώντας την, η πόλη γίνεται πιο ανθρώπινη και ίσως πιο προσιτή, στα μέτρα των ανθρώπων και στις αδυναμίες τους.

«Στην Ευρώπη συνηθίζεις να μην κάνεις τίποτε. Κάθεσαι στ’ αυγά σου και κλαψουρίζεις όλη μέρα. Μολύνεσαι. Σαπίζεις». ( 67)

Που και που η νοσταλγία, ή οι συμπατριώτες που συναντάει, τον κάνουν να «επιστρέφει» νοερά στην Αμερική: θυμάται τα κινέζικα πυροτεχνήματα της 4ης Ιουλίου (250), τη «βρίσκει» με άλλους 2 αμερικανούς για ό,τι είναι αμερικάνικο ( «γελάδια, πρόβατα και μεγάλες ανοιχτές εκτάσεις όπου οι άντρες είναι αληθινοί άντρες και τέτοιες αηδίες»-261), μιλάει για τον ποιητή Ουίτμαν (297) ή συνοδεύει το φίλο του Φίλμορ να το σκάσει από τη γυναίκα του στη Γαλλία και να γυρίσει στην Αμερική (380).

Αλλά τον περισσότερο καιρό είναι έτοιμος να βουτήξει βαθειά στο περιθώριο της γαλλικής παριζιάνικης κοινωνίας του μεσοπολέμου, ανάμεσα σε πότες, πόρνες και φίλους ευκαιριακούς, της στιγμής της εποχής ή της ανάγκης, ζώντας την κάθε στιγμή στην έντασή της. Αυτός ο τρόπος ζωής  όμως είναι που τον γεμίζει με ιδέες και εμπειρίες και γράφει για τα πάντα από τα «υψηλότερα» έως τα «χαμηλότερα»:  γράφει για τον οργασμό ως θεία κοινωνία, διαύγεια και έκσταση (167) αλλά και  για τη σχάση ανάμεσα στις ιδέες και τη ζωή (301).

Κι εκεί που νομίζεις ότι είναι τόσο βουτηγμένος στο περιθώριο και την αυτοδιάλυση, ξεσπά: «Μπορεί να είμαστε καταδικασμένοι, ναι, μπορεί για μας να μην υπάρχει ελπίδα καμιά, για όλους εμάς, αλλά αν είναι έτσι ας αφήσουμε ένα έσχατο, εναγώνιο, τρομακτικό ουρλιαχτό που θα παγώσει το αίμα, μια στριγκλιά ανυπακοής, μια πολεμική κραυγή! Ας τελειώνουμε πια με τους θρήνους! Να τελειώνουμε πια με τα ελεγεία και τα μοιρολόγια! Να τελειώνουμε με τις βιογραφίες, και τις ιστορίες, και τις βιβλιοθήκες, και τα μουσεία! Ας αφήσουμε τους νεκρούς, να φάνε τους νεκρούς τους. Κι εμείς οι ζωντανοί σας στήσουμε χορό στο χείλος του κρατήρα, έναν ύστατο αποθνήσκοντα χορό. Μα πάντως χορό!»(321)

Γι’ αυτό αλλά και για όλα τα άλλα, ο «Τροπικός του Καρκίνου» δεν είναι ένα πορνογράφημα, ούτε λιβελλογράφημα. Είναι ο αγχώδης πόθος ενός ζωντανού αεικίνητου ανθρώπου να βουτήξει βαθειά μέσα στη ζωή  να τη  ζήσει ως τα άκρα της και να μας δώσει το ουσιαστικότερο νόημά της.

Γι’ αυτό και μόνο αξίζει να διαβαστεί το βιβλίο αυτό. Η μετάφραση του Γιώργου Ίκαρου Μπαμπασάκη είναι ένας καλός οδηγός για να βυθιστούμε μέσα στο βιβλίο και να καταλάβουμε το πνεύμα του συγγραφέα του.